با وجود تحریم های،گسترده بعد از انقلاب بر علیه سیستم آموزش و تحقیقاتی کشور و به گفته خود کشور های استعماری غرب به اینگونه برخور دها هیچ تاثیری در جهاد علمی ایران بوجود آمده نداشته بلکه این روند را با یک شیب بسیار تندی ادامه می دهد نشریه Nature درسال ۲۰۱۱ خود به این اذعان می کند که که با وجود تحریم های وسیع و شکننده که اکثر کشور های استعماری بر علیه سیستم تحقیقاتی و آکادمیک ایران وضع کرده طوری که از دسترسی به منابع علمی مجاز و عادی نیز منع کرده ، با اینحال بازده علمی و پیشرفت و رشد شاخه های مختلف علوم در ایران از کشورهای ثروتمند غربی بالاتر است.
نکته قابل تامل دیگردر عرصه فناوری و جهاد علمی پیشرفته های فزاینده دانشمندان ایرانی است که آنها رابطه نزدیکی را بین علوم قرآنی و پیشرفته های مدرن علمی پیدا کرده اند. به عنوان مثال نشریه NewWeek مقاله ای را از داشمنتد ایرانی در سال ۲۰۱۱ به نام ” کوارک ها و قرآن ” منتشر کرد و طی آن استدلال کرده که رابطه عجیبی بین یافته های دانمشمندان علوم طبیعی وجدید با علوم قرانی می توان یافت که بشر را در یک بهت خیره کننده ای در محتوی قرانی می برد . در حقیقت دانشمندان مسلمان بلحاظ اعتقاد به باورهای دینی و قرانی براحتی می تواند اهداف خود را در جهان علم انتخاب کرده و نسبت به دیکر دانشمندان به مقصد برسد.
نکته مهم دیگردر رشد علوم و فناوری در ایران اهمیت زیاد این بخش در پیشرفت علوم در جمهوری اسلامی ایران افزایش دائمی بودجه های علمی پژوهشی است. ایران در نظر دارد بودجه های پژوهشی را طی برنامه ای منطقی و بلند مدت به نرخی بیشتر از کشورهای اروپائی برساند. در سال ۱۳۸۶ بودجه تحقیقاتی ایران تنها ۹۰۰ میلیون دلار بود. برنامه ایران رشد مدام این بودجه تا سال ۲۰۲۰ میلادی است. در سال ۱۳۷۹ بودجه پژوهشی در ایران چهار دهم درصد ۰.۴% تولید ناخالص ملی بود. این بودجه رقم ناچیزی از بودجه پژوهشی کشورهای پیشرفته است که مقدار آن ۱.۴% تولید ناخالص ملی آنهاست . در سال ۱۳۸۹ بودجه پژوهشی ایران ۰.۸۷% تولید ناخالص ملی گردید.ایران در نظر دارد تا سال ۱۳۹۵ این رقم را به ۲.۵% رسانیده و در سالهای بعد همچنان آن را افزایش دهد تا با فاصله زیادی کشورهای اروپائی را پشت سر گذاشته و شکاف علمی خود با آنها را هر چه سریعتر پرکند.
کشور جمهوری اسلامی ایران چند بخش استراتژیک را در علوم بعنوان شاهرگ پژوهش ها در کشور انتخاب کرده و مطالعات جدی علمی را در این حوزه ها شروع کرده این حوزه ها عبارتند از :نانو تکنولوژی ،بیوتکنولوژی و سلول های بنیادی .
علوم محض و نظری و پایه ای هم در این میان جایگاه ویژه ای را در ایران دارد. مرکز مطالعات فیزیک نظری و ریاضیات که نهادی وابسته به وزارت علوم و تحقیقات در ایران و در تهران مسنقر است ر سالهایی که از پیروزی انقلاب اسلامی میگذرد توانسته به موفقیت و دست آوردهای بسیار ارزنده ای در حوزههای مهمی چون ریاضیات کاربردی و نظری و همچنین نظریه های پیشرفته فیزیک دست بیابد. ۷۵درصد از بودجه های علمی تحقیقاتی کشور را دولت تامین میکند .
جمهوری اسلامی ایران برای تامین بودجه تحقیقات پروژه های مختلف در سال ۱۳۸۸، همه بدهی مالی مراکز علمی و آموزشی و دانشگاه های ایران در زمینه پژوه های مختلف را پرداخت کرد تا این نهادها ی علمی راحت تر بتوانند به مسائل پژوهشی بپردازند. ۱۴ درصد بودجه های پژوهشی توسط بخش خصوصی و کارخانجات صنعتی در اختیار دانشگاه ها قرار میگیرد تا از نتایج حاصل از آنها فن آوری های مختلف در ایران پیشرفت کنند. ۱۱ درصد از بودجه های پژوهشی را بخش خصوصی و افراد علاقمند به پیشرفت های علمی ، تامین می کنند.نکته مهم در این بین آن است که دولت جمهوری اسلامی ایران سعی دارد نقش بخش خصوص در تامین اعتبار پروژه های پژوهشی هر سال افزایش یابد. ایران در نظر دارد در چند سال آینده سهم بخش خصوص به ۴۸ درصد کل بودجه تحقیقاتی کشور رسیده و ایران از این نظر به سطح همسایه خود ترکیه برسد.
نکته مهم در پیشرفت علم و تکنولوژی های پیشرفته در جمهووری اسلامی ایران نقش زنان در آنهاست. در حالی که کشورهای غربی تنها به جنبه های تبلیغاتی مشارکت زنان در پیشرفت فکر میکنند ایران در این جهت گام های مهم عملی را برداشته است. در سال ۱۹۷۹ و مقارن پیروزی انقلاب اسلامی در ایران تعداد دانشجویان مشغول به تحصیل در دانشگاه های ایران اندکی بیش از یکصد هزار نفر بود . شانس پذیرش و ورود به دانشگاه ها حداکثر ۱۰ درصد بود و ۹۰ درصد از علاقمندان به ادامه تحصیلات عالیه عملاً پشت درهای دانشگاه ها میماندند. طبق آمارهای سال ۲۰۰۶ ، اندکی بیش از دو میلیون دانشجو در دانشگاه های ایران مشغول به تحصیل بودند . ئر حال حاضر این رقم خیلی بیش از دو میلیون و سیصدهزار نفر است. . در حال حاضر برای ورود به خیلی از رشته های دانشگاهی در سطح کارشناسی نیازی به شرکت در مسابقات ورودی نیست و داوطلبان خیلی راحت میتوانند از امکانات بخش های دولتی و خصوصی آموزش عالی برای ادامه تحصیل استفاده کنند. دولت در نظر دارد این سیاست را به سطوح کارشناسی ارشد و دکتری نیز در سالهای آینده تسری دهد. بیش از هفتاد درصد از پذیرفته شدگان در رشته های دانشگاهی در ایران را دختران و زنان و ایرانی تشکیل میدهند و این شاید بالاترین آمار جنسیتی از ورود به دانشگاه در جهان باشد. چنانکه قبلاً هم گفته شد ، ایران در نظر دارد که در زمینه های نانو تکنولوژی و سلول های بنیادی و همچنین بیو تکنولوژی و صنایع فضائی و هسته ای و شاخه های مختلف پزشکی و دارو سازی تحقیات وسیعی انجام داده و اهداف بزرگی را در این زمینه ها تعقیب میکند.
طبق برآوردهای موسسه SCImago Journal Rank که نهاد مستقلی در مورد پیشرفت های علمی کشورهای مختلف است ایران با توجه به شتابی که در راه پیشرفت علوم و پژوهش دارد تا سال ۲۰۱۸ میلادی مقام چهارم جهانی را ارائه مقالات علمی و ابداعات علمی و صنعتی و فنی در سطح جهان به خود اختصاص خواهد داد.
واما نقش کلیدی این روند یعنی نقش رهبری و پیش برندگی پیشرفتهای علمی که با شتاب بسیار زیادی نسبت به دیگر کشورها حتی کشورهای توسعه یافته در حال طی شدن است شخص مقام معظم رهبری در ایران است . ایشان اهمیت بسیار زیادی به بخش تحقیقات و پیشرفت علمی قائل هستند.
رهبری یکی از شاخصه های اصلی توسعه کشور را در بخش علمی بویژه علوم پایه و وعلوم جدید می بینند ایشان در همه جلسات علمی و پژوهشی دانشمندان در سطح بالا شخصا” حضور دارند و به بحث و بررسی وضعیت کنونی و ترسیم برنامه های راهبردی از نظرات عالمان برجسته استفاده می کنند.
عبدالله جعفری
