گروه معارف: در محفل سوگ تو، اشک‌ها زودتر از هر دعایی به سویِ آسمان می‌روند، لحظه‌ها به انتظار دیدار جمالِ دل‌آرایت در بغضِ ثانیه‌ها می‌تپند، گل‌های سجاده‌ات، محراب را بوسه می‌زنند. جبرییل، چون شمع، بی‌قرارانه می‌سوزد و صدایِ گریه‌های مداوم، در و دیوار را غرق در ماتم می‌کند. پله پله تا خدا رفتنت را ستاره‌ها در گوش زمین نجوا کردند؛ آن گاه که عرش، تو را در هاله‌ای از نور، به سوی معراج دل باختگان بُرد.
چه اضطرابی دامن زمین را فرا می‌گیرد، آن‌گاه که دلش مزار امامی می‌شود. گویی در آن هنگام، دست و پایش می‌لرزد! امامی که جواد بود و جود، قطره‌ای از پیشانی بلندش؛ تقی بود و پرهیزکاری، سطری از صحیفه وجودش.
او که در همان خردسالی امام شد و در نوجوانی، رهگشای گره‌های فکری؛ که بی‌درنگ، دشوارترین پرسش را پاسخ می‌گفت و خبر از اتصال خویش به دریای علم الهی می‌داد. جوان بود و جوانه امامتش، بهاری‌ترین تصویر روزگار؛ مولایی که در کودکی، اعجاز امامت را به تصویر کشید و بالیدن بی‌وقفه‌اش، خار چشم دشمنان شد. چنان عطر و بوی آسمان داشت که زمین، مدهوش تماشایش بود. چشمه چشمه حکمت و الهام از سینه‌اش می‌جوشید و هر چه ناپاکی را در زلال عصمتش می‌شست.
السلام علیک یا جوادالائمه (علیه‌السلام)…
در کلام رهبر انقلاب//
امام جواد علیه‌السلام، نشانه مقاومت
امام جواد علیه‌السلام مظهر مبارزه‌ى با باطل بود، او کوششگر براى حکومت الله بود. ۱۳۷۶/۶/۱۷
او نمودار و نشانه‌ى مقاومت است. انسان بزرگى که تمام دوران کوتاه زندگیش با قدرت مُزَور و ریاکار خلیفه‌ى عباسى -مأمون- مقابله و معارضه کرد و هرگز قدمى عقب‌نشینى نکرد و تمام شرایط دشوار را تحمل کرد و با همه‌ى شیوه‌هاى مبارزه‌ى ممکن، مبارزه کرد ۱۳۶۰/۲/۲۵
شناسنامه امام محمد تقی علیه السلام
|
امام نهم |
مقام: |
|
محمّد |
نام: |
|
جواد، التقی |
لقب: |
|
ابو جعفر |
کنیه: |
|
علی |
نام پدر: |
|
خیزران |
نام مادر: |
|
۱۰ رجب سال ۱۹۵ ه ق |
روز ولادت(ه ق): |
|
۲۳ فروردین سال ۱۹۰ ه ش |
روز ولادت(ه ش): |
|
مدینه-عربستان سعودی |
مکان ولادت: |
|
محمّد امین |
سلاطین زمان تولّد: |
|
۱۷ سال |
مدت امامت(ه ق): |
|
۲۵ سال |
مدت عمر(ه ق): |
|
۳۰ ذیقعده سال ۲۲۰ ه ق |
روز شهادت(ه ق): |
|
۸ آذر سال ۲۱۴ ه ش |
روز شهادت(ه ش): |
|
معتصم |
فرمانروایان زمان: |
|
معتصم |
قاتل: |
|
کاظمین-عراق |
محل دفن: |
|
۴ |
فرزند پسر: |
|
۷ |
فرزند دختر: |
برکرانه معرفت//
نگاهی به زندگانی امام جواد علیه السلام
آگاهیهای تاریخی درباره زندگی امام جواد علیه السلام چندان گسترده نیست؛ زیرا افزون بر آنکه محدودیتهای سیاسی همواره مانع از انتشار اخبار مربوط به امامان معصوم علیه السلام می‌گردید، تقیه و شیوه‌های پنهانی مبارزه که برای «حفظ امام و شیعیان از فشار حاکمیت» بود، عامل مؤثری در عدم نقل اخبار در منابع تاریخی است. افزون بر آن، زندگی امام جواد علیه السلام چندان طولانی نبوده است که اخبار فراوانی هم از آن در دسترس ما قرار گیرد.
و نیز گفتنی است، زمانی که امام رضا علیه السلام به خراسان برده شد، هیچ یک از اعضای خانواده خود را به همراه نبرد و در آنجا تنها زندگی می‌کرد. و از اخبار مربوط به شهادت امام رضا علیه السلام چنین بر می‌آید که امام جواد علیه السلام آن هنگام در مدینه اقامت داشت و تنها برای غسل پدر و اقامه نماز به آن حضرت در طوس حضور یافت.
هنگامی که مأمون بعد از شهادت امام رضا علیه السلام در سال ۲۰۴ به بغداد بازگشت، از ناحیه حضرتش اطمینان خاطر پیدا کرده بود، ولی این را می‌دانست که شیعیان پس از امام رضا علیه السلام فرزند او را به امامت خواهند پذیرفت و در این صورت خطر همچنان بر جای خود خواهد ماند. او سیاست کنترل امام کاظم علیه السلام توسط پدرش را- که او را به بغداد آورده و زندانی کرده بود- به یادداشت و با الهام از این سیاست، همین رفتار را با امام رضا علیه السلام در پیش گرفت، ولی با ظاهری آراسته و فریبکارانه، به گونه‌ای که می‌کوشید نه تنها در ظاهر امر مسأله زندان و مانند آن در کار نباشد، بلکه با برخورد دوستانه، چنین تبلیغ شود که او علاقه و محبت ویژه نیز به ایشان دارد. اینک نوبت امام جواد علیه السلام فرا رسیده بود تا به نحوی کنترل شود. مأمون برای انجام این هدف، دختر خود را به عقد وی درآورد و او را داماد خود کرد. از همین رهگذر بود که مأمون به راحتی می‌توانست از طرفی امام را در کنترل خود داشته باشد و از طرف دیگر آمد و شد شیعیان و تماس‌های آنان را با آن حضرت زیر نظر بگیرد.
بر اساس برخی نقل‌ها، مأمون پس از ورود به بغداد- در سال۲۰۴- بلافاصله امام جواد علیه السلام را از مدینه به بغداد فراخواند. (۱) افزون بر این، مأمون متهم بود که امام رضا علیه السلام را به شهادت رسانده است. اکنون می‌بایست با فرزند وی به گونه‌ای رفتار کند که از آن اتهام نیز مبرّی شود.
از روایتی که شیخ مفید از ریان بن شبیب نقل کرده، چنین بر می‌آید: موقعی که مأمون تصمیم به ازدواج‌ام فضل با امام جواد علیه السلام گرفت، عباسیان برآشفتند؛ زیرا ترس آن داشتند که پس از مأمون، خلافت به خاندان علوی برگردد، چنانکه درباره امام رضا علیه السلام هم به سختی دچار همین نگرانی شده بودند. (۲) ولی به طوری که از دو روایت فوق برمی آید، آنان مخالفت خود را به گونه دیگری وانمود کرده و گفتند: دختر خود را به ازدواج کودکی درمی آورد که: «لَم یتَفَقَّهُ فی دینِ الله ولا یعرف حلاله من حرامه ولا فرضاً من سنّته»؛ کودکی که تفقه در دین خدا ندارد، حلال را از حرام تشخیص نمی‌دهد و واجب را از مستحب باز نمی‌شناسد.
مأمون در مقابل این برخورد، مجلسی برپا کرد و امام جواد علیه السلام را به مناظره علمی با یحیی بن اکثم، بزرگ‌ترین دانشمند و فقیه سنی آن عصر، فراخواند تا بدین وسیله مخالفان و اعتراض کنندگان عباسی را به اشتباه خود آگاه کند. (۳) این در حالی بود که بنا به این دو روایت، هنگام عقد ازدواج‌ام فضل با امام جواد علیه السلام هنوز به آن حضرت «صبی» اطلاق می‌شده است.
مکتب علمى امام جواد علیه السلام
مىدانیم که یکى از ابعاد بزرگ زندگى ائمه ما، بعد فرهنگى آن‌ها است. این پیشوایان بزرگ هرکدام درعصر خود فعالیت فرهنگى داشته در مکتب خویش شاگردانى تربیت مىکردند و علوم و دانشهاى خود را توسط آنان در جامعه منتشر مىکردند، اما شرائط اجتماعى و سیاسى زمان آنان یکسان نبوده است، مثلا در زمان امام باقرعلیه السلام و امام صادق علیه السلام شرائط اجتماعى مساعد بود و به همین جهت دیدیم که تعداد شاگردان و راویان حضرت صادق علیه السلام بالغ برچهار هزار نفر مى شد، ولى از دوره امام جواد تا امام عسکرى علیه السلام به دلیل فشارهاى سیاسى و کنترل شدید فعالیت آنان از طرف دربار خلافت، شعاع فعالیت آنان بسیار محدود بود و ازاین نظر تعداد راویان و پرورش یافتگان مکتب آنان نسبت به زمان حضرت صادق علیه السلام کاهش بسیار چشمگیرى را نشان مىدهد.
بنابراین اگر مىخوانیم که تعداد راویان و اصحاب حضرت جوادعلیه السلام قریب صد و ده نفر بودهاند (۴) و جمعا ۲۵۰ حدیث از آن حضرت نقل شده (۵)، نباید تعجب کنیم، زیرا از یک سو، آن حضرت شدیدا تحت مراقبت و کنترل سیاسى بود و از طرف دیگر، زود به شهادت رسید و به اتفاق نظر دانشمندان بیش از بیست و پنج سال عمر نکرد!
درعین حال، باید توجه داشت که در میان همین تعداد محدود اصحاب و راویان آن حضرت، چهرههاى درخشان و شخصیتهاى برجستهاى مانند: على بن مهزیار، احمد بن محمد بن ابى نصر بزنطى، زکریا بن آدم، محمد بن اسماعیل بن بزیع، حسین بن سعید اهوازى، احمد بن محمد بن خالد برقى بودند که هر کدام در صحنه علمى و فقهى وزنه خاصى به شمار مىرفتند، و برخى داراى تالیفات متعدد بودند.
از طرف دیگر، روایان احادیث امام جوادعلیه السلام تنها در محدثان شیعه خلاصه نمىشوند، بلکه محدثان و دانشمندان اهل تسنن نیز معارف و حقایقى از اسلام را از آن حضرت نقل کردهاند. به عنوان نمونه «خطیب بغدادى» احادیثى با سند خود ازآن حضرت نقل کرده است. (۶) هم چنین حافظ «عبد العزیز بن اخضر جنابذى» در کتاب «معالم العتره الطاهره» (۷) و مؤلفانى نیز مانند: ابو بکر احمد بن ثابت، ابواسحاق ثعلبى، و محمد بن منده بن مهربذ در کتب تاریخ و تفسیر خویش روایاتى از آن حضرت نقل کردهاند. (۸)
نحوه شهادت حضرت
درباره آمد و شد امام در مدینه و احترام مردم نسبت به آن حضرت، اطلاعات مختصری در پاره‌ای از روایات آمده است. (۹)
فراخوانی آن حضرت به بغداد، در سال ۲۲۰، توسط معتصم عباسی، آن هم درست در همان اولین سال حکومت خود، نمی‌توانست بی‌ارتباط با جنبه‌های سیاسی قضیه باشد. به ویژه که درست همان سال که حضرت جواد علیه السلام به بغداد آمد، رحلت کرد؛ این در حالی بود که تنها ۲۵ سال از عمر شریفش می‌گذشت. عناد عباسیان با آل علی علیه السلام به ویژه با امام شیعیان که در آن زمان جمعیت متنابهی تابعیت مستقل آن‌ها را پذیرفته بودند، شاهدی است بر توطئه حکومت در شهادت امام جواد علیه السلام. همچنین خواستن آن حضرت به بغداد و درگذشت وی در همان سال در بغداد، همگی شواهد غیرقابل انکاری بر شهادت آن بزرگوار به دست عوامل عباسی می‌باشد.
مرحوم شیخ مفید، با اشاره به روایتی درباره مسمومیت و شهادت امام جواد علیه السلام، رحلت آن حضرت را مشکوک دانسته است. (۱۰) بنا به روایت مستوفی، عقیده شیعه بر این است که معتصم آن حضرت را مسموم نموده است. (۱۱)
پاره‌ای از منابع اهل تسنن، اشاره بر این دارند که امام جواد علیه السلام به میل خود و برای دیداری از معتصم عازم بغداد شده است. (۱۲) در حالی که منابع دیگر، حاکی از آنند که معتصم به ابن زیات مأموریت داد تا کسی را برای آوردن امام به بغداد بفرستد. (۱۳) ابن صبّاغ نیز با عبارت «اِشخاص المعتصم له من المدینه» (۱۴) این مطلب را تأیید کرده است.
مسعودی روایتی نقل کرده که بنابر آن، شهادت آن حضرت به دست‌ام فضل، در زمانی رخ داده که امام از مدینه به بغداد نزد معتصم آمده بود. (۱۵)ام فضل پس از شهادت امام، به پاس این عمل خود به حرم خلیفه پیوست. (۱۶) این نکته را نباید از نظر دور داشت که‌ام فضل در زندگی مشترک خود با امام جواد علیه السلام از دو جهت ناکام مانده بود:
نخست آنکه از آن حضرت دارای فرزندی نشد.
دوم آنکه امام نیز چندان توجهی به وی نداشت.
ام فضل یک بار (گویا از مدینه) نامه‌ای نگاشت و از امام نزد مأمون شکایت کرد و از اینکه امام چند کنیز دارد گله نمود، ولی مأمون در جواب او نوشت:
ما تو را به عقد ابوجعفر درنیاوردیم که حلالی را بر او حرام کنیم، دیگر از این شکایت‌ها نکن. (۱۷) به هر حال،ام فضل پس از مرگ پدر، امام را در بغداد مسموم کرد و راه یافتن او به حرم خلیفه و برخورداری از مواهب موجود در آن، نشانی از آن است که این عمل به دستور معتصم انجام شده است. (۱۸) و بالاخره امام جواد علیه السلام به شهادت رسید و حرم مطهر ایشان در کاظمین عراق قرار دارد که ملجا و پناهگاه عاشقان ایشان است.
پی نوشت‌ها
۱- الحیاه السیاسیه للامام الجوادعلیه السلام، ص ۶۵.
۲- الارشاد، ص ۳۱۹.
۳- همان، صص۳۱۹-۳۲۰.
۴- شیخ طوسى، رجال، الطبعه الاولى، نجف، منشورات المکتبه الحیدریه، ۱۳۸۱ ه. ق، ص ۳۹۷-۴۰۹. مؤلف «مسند الامام الجواد» تعداد یاران و شاگردان امام جواد را ۱۲۱ نفر مىداند (عطاردی، شیخ عزیز الله، مسند الامام الجواد، مشهد، المؤتمر العالمی للامام الرضاعلیه السلام، ۱۴۱۰ ه. ق) و قزوینى آن‌ها را جمعا ۲۵۷ نفر مىداند (قزوینی، سید محمد کاظم، الامام الجواد من المهد الى اللحد، الطبعه الاولى، بیروت، مؤسسه البلاغ، ۱۴۰۸ ه. ق)
۵- آقاى عطاردى در مسند الامام الجواد با احصائى که کرده مجموع احادیث منقول از پیشواى نهم را در زمینههاى مختلف فقهى، عقیدتى، اخلاقى، و…، تعداد مذکور در فوق ضبط کرده است.
۶- تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتاب العربی، ج۳، صص۵۴ و۵۵.
۷- امین، سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ ه. ق، ج۲، ص ۳۵.
۸- ابن شهرآشوب، قم، المطبعه العلمیه، ج ۴، ص۳۸۴.
۹- الکافی، ج۱، صص۴۹۲-۴۹۳.
۱۰- الارشاد، ص ۳۲۶.
۱۱- تاریخ گزیده، صص ۲۰۵-۲۰۶.
۱۲- الائمه الاثنی عشر، ابن طولون، ص ۱۰۳؛ شذرات الذهب، ج۲، ص ۴۸.
۱۳- بحارالانوار، ج۵۰، ص۸.
۱۴- الفصول المهمه، ص ۲۷۵.
۱۵- مروج الذهب، ج۳، ص ۴۶۴.
۱۶- الائمه الاثنی عشر، ابن طولون ص ۱۰۴، الفصول المهمه، ص ۲۷۶.ام فضل، خواهرزاده معتصم بود.
۱۷- الارشاد، ص ۳۲۳.
۱۸- الکافی، ج ۱، ص ۳۲۳.
نوا//
سخنان آیت الله جوادی آملی با موضوع “منزلت والای امام جواد در بیان امام رضا (ع)”
بیان داستانی توسط حجت الاسلام هاشمی‌نژاد؛ «توسل به حضرت جواد الائمه ونجات از بند دشمنان»
سخنرانی استاد رحیم پور ازغدی با موضوع پیچیدگی امام جواد(ع) در رفتار سیاسی
با بهجت عارفان//
آیت الله بهجت: امام جواد علیه السّلام کشته ى علم و دانش شد
در حقیقت امام جواد ـ علیه السّلام ـ در راه علم کشته شد؛ زیرا اگر مىگفت من عالم نیستم کارش نداشتند، و از روى تقیه حاضر نبود اظهار کند، ولى مجبورش کردند تا اظهار کرد و جواب داد، و همان اظهار علم و فضل باعث حسد و کینه و دشمنى با او، و سرانجام منجرّ به قتل او گردید.
در حقیقت فضل و علم را از بین بردند و به قتل رساندند.
صلوات بر امام جواد(ع) با نوای حاج مهدی سماواتی
نوای جانسوز//
شعرخوانی در وصف امام جواد (ع) با نوای حاج محمود کریمی
نوحه‌خوانی برای امام جواد (ع) با نوای حاج منصور ارضی
نوحه‌خوانی برای امام جواد (ع) با نوای حاج سعید حدادیان
نوحه و شورخوانی حاج حسین سازور
