«سلاح لیزری»؛ بازی تکراری و جذاب برای رسانه ها که ارتش آمریکا، اجرای هر از چند گاه آنرا خوب بلد شده و تاثیرش روی افکار عمومی کشورهای هدف و بازتابش در فضای مجازی و مکتوب را به نحو احسن مشاهده می کند. ماجرا از این قرار است که پس از گذشت چند سال، دوباره آمریکا اعلام کرده برای مقابله با پهپادهای کشورهایی چون ایران، کره شمالی، چین و روسیه سلاح لیزری خود با نام LaWS را در آب‌های خلیج فارس آزمایش کرده است؛ آزمایشی که با استفاده از کمبود اطلاعات اهالی رسانه، همان فیلم قدیمی را مجددا به عنوان تست جدید، جا زده و هیچگونه تصویری از این اقدام جدید مخابره نشد.
البته این اولین آزمایش سلاح مذکور نیست و اولین بار در سال ۱۳۹۳ آمریکایی ها آن را در خلیج فارس آزمایش کرده اند. بر اساس اعلام نیروی دریایی این کشور این سلاح در نهایت در سال ۲۰۲۰ میلادی وارد خدمت عملیاتی خواهد شد. آمریکایی ها مدعی هستند این وسیله می‌تواند علیه اهداف متعدد کوچک همچون قایق‌ها و ناوچه‌های توپ‌دار موثر باشد و قادر است به جای شش پرتو بر یک پرتوی قدرتمند متمرکز شود که می‌تواند هم به عنوان یک عامل کور کننده یا به عنوان یک سلاح برای به آتش کشیدن پهپاد یا قایق کوچک استفاده شود.
با توجه به تست مجدد این سلاح در خلیج فارس، اهمیت آن برای رسانه ها، افکار عمومی و نیروهای مسلح کشورمان، مشرق را بر آن داشت تا به تحلیل و بررسی ویژگی ها و نقاط قوت و ضعف این سلاح جدید بپردازد.
USS Ponce مجهز به سلاح لیزری ۳۰ کیلوواتی
طبق اعلام این رسانه ها، متخصصان یگان سیستم‌های دریایی نیروی دریایی آمریکا هفت سال مشغول کار بر این وسیله بوده اند و ۴۰ میلیون دلار هزینه صرف شده تا این تکنولوژی به این مرحله برسد. البته تاکید شده که این ماموریت در خلیج فارس یک اقدام آزمایشی است چرا که نیروی دریایی آمریکا می‌خواهد چیزهای بیشتری از این وسیله جدیدی بداند.
تاریخچه ای مختصر از سلاح های لیزری
به زبانی ساده لیزر ابزاری است که نور را به صورت پرتوهای موازی بسیار باریکی که طول موج مشخصی دارند ساطع می‌کنند. این دستگاه از ماده‌ای جمع کننده یا فعال کنده نور تشکیل شده که درون محفظه تشدید نور قرار دارد. این ماده پرتو نور را که به وسیله یک منبع انرزی بیرونی (از نوع الکتریسیته یا نور) به وجود آمده، تقویت می‌کند. از همان ابتدای کشف این خواص در اوایل دهه ۱۹۵۰ دانشمندان به خواص گوناگون این فناوری جدید پی بردند و از آن تاریخ به بعد بخش های مختلف از علوم و صنایع تحت تاثیر این فناوری قرار گرفت.
در بخش های نظامی نیز با پی بردن به قدرت بالای لیزر برنامه هایی از اواخر دهه ۱۹۶۰ میلادی برای استفاده از این تکنولوژی مطرح شد. در ابتدا نیروی هوایی آمریکا به دنبال استفاده از لیزر به عنوان یک سامانه پدافند هوایی بود، نیروی زمینی و دریایی آمریکا نیز در ادامه دهه ۱۹۷۰، آزمایشاتی را به منظور طراحی و ساخت سلاح های پدافند لیزری انجام دادند که عمدتا در مرحله نمونه های آزمایشی باقی ماند. اما در دهه ۱۹۸۰ میلادی و با روی کار آمدن رونالد ریگان و بحث استراتژی “جنگ ستارگان” استفاده از سلاح های لیزری در دو نقش تدافعی و هم تهاجمی گسترده تر شده و با جدیت بسیار بیشتری از سوی آمریکا دنبال شد. البته به دلیل موانع موجود در آن پروژه و البته پایان جنگ سرد پروژه های آن طرح نیز عمدتا در مرحله آزمایشی و پیش نمونه باقی ماندند.
به طور مثال یکی از آن طرح ها که از آن زمان مطرح شده و در سالهای بعد از جنگ در قالب برنامه سپر دفاع موشکی آمریکا مطرح شده و نهایتا به دلیل مسائل مالی و نبود توان واقعی عملیاتی لغو شد، پروژه “لیزر هوابرد ضد موشک بالستیک” بود که بر پایه نصب یک توپ لیزری بر روی دماغه یک فروند هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ برای ساقط کردن موشکهای بالستیک در مرحله شتاب گیری اولیه آنها بود.
سامانه لیزر هوابرد آمریکا در جریان آزمایشات
این طرح سرنوشت بسیار جالبی پیدا کرد. پروژه YAL-۱ که تبلیغات فراوانی برای آن توسط آمریکا انجام شده بود پس از سالها تحقیق و صرف میلیاردها دلار در زمان مسئولیت رابرت گیتس وزیر دفاع اسبق آمریکا لغو شد.
بخشی از صحبتهای وزیر دفاع سابق آمریکا در مورد این سامانه جالب است. وی می گوید: “من و سایر پرسنل وزارت دفاع معتقدیم که این برنامه هرگز عملیاتی نشده و نخواهد شد. در حقیقت برای هدف قرار دادن یک موشک بالستیک در مرحله شتاب گیری اولیه آن از فاصله ای امن به لیزری ۲۰ الی ۳۰ برابر نیرومندتر از آنچه که در حال حاضر در این هواپیما نصب شده است نیاز است. پس در حال حاضر این لیزر هوابرد در صورتی که قصد مقابله با ایران را داشته باشد بایستی در درون مرزهای این کشور به عملیات پرداخته و موشکهای بالستیک را در مرحله اولیه پرواز ساقط کند. برای این کار ما به ۱۰ الی ۲۰ فروند از این هواپیماها نیاز داریم که بهای هر کدام نزدیک به یک و نیم ملیارد دلار است و هزینه تعمیر و نگهداری سالانه هر کدام از آنها نیز ۱۰۰ میلیون دلار است. من نیز فکر نمی کنم که کسی معتقد باشد که این ایده عملی باشد”
در نهایت و پس از این گونه مخالفت ها، هواپیمای مورد نظر در سال ۲۰۱۲ میلادی به گورستان هواپیماهای آمریکایی در ایالت آریزونای آمریکا منتقل شد.
لیزر هوابرد آمریکا در گورستان هواپیما
در شوروی سابق نیز برنامه هایی در خصوص بهره گیری از اشعه لیزر برای مقاصد پدافندی به صورت زمین و هواپایه وجود داشت که به شکل عملیاتی در نیامده و آنچنان از وضعیت فعلی آنها خبری در دسترس نیست و به نظر می رسد اگر ارتش روسیه در حال کار بر روی چنین سامانه هایی است، ترجیح می دهد فعلا به انتشار جزییات یا آخرین اقدامات صورت گرفته در این حوزه نپردازد؛ هرچند که حوزه لیزر همیشه برای متخصصان و محققان این کشور، جذاب بوده است.
A-۶۰ لیزر هوابرد ساخت شوروی سابق
چینی ها نیز اخیرا اعلام کرده اند که یک سامانه پدافند هوایی لیزری آن هم مخصوص هدف دادن ریز پهپادها برای دفاع از تاسیسات ثابت خود ساخته اند اما به نظر می رسد آنها نیز فعلا گزینه مخفی کاری یا بی توجهی به این حوزه را مد نظر دارند که انتخاب گزینه اول، منطقی تر به نظر می رسد.
لیزر زمین پایه ساخت چین
پس از این توضیح اولیه در مورد این سامانه ها، به سیستم مورد نظر نیروی دریایی آمریکا که با عنوان “سامانه تسلیحات لیزری” و یا به اختصار “LaWS ” که با کد AN/SEQ-۳ نیز شناخته می شود، می رسیم که در حقیقت یک سامانه دفاع نزدیک بوده و با توجه به این کد مطرح شده، به نظر می رسد قرار است جایگزین سیستم فالانکس که یک توپ گاتلینگ ۲۰ میلی متری بوده و در حال حاضر لایه آخر دفاعی اکثر شناورهای نظامی آمریکا را تشکیل می دهد، شود. نمونه قبلی این سامانه توانی در حدود ۲۰ کیلووات و نمونه فعلی توانی برابر با ۳۰ کیلووات دارد.
نقاط ضعف و راه های مقابله با سامانه های لیزری
اما آیا لیزر و سلاح ساخته شده توسط امریکا، یک تهدید فوری برای تجهیزات نظامی کشورمان است؟ ضمن آنکه جواب فعلا منفی است، باید توجه داشت که اولین و یکی از بزرگترین دشمنان سامانه های لیزری، شرایط بد جوی است. هرگونه مه غلیظ، شرجی، پوشش ابری، طوفان شن و یا دود مصنوعی به راحتی می تواند توان این پرتوی لیزری پرتاب شده را کاهش داده یا آن را منحرف و یا حتی به طور کامل در شرایط مطلوب از بین ببرد. حال تصور کنید در منطقه ای مثل خلیج فارس که پدیده هایی این چنینی بسیار رخ می دهد سامانه لیزری مثل این تا چه حد قابل اطمینان خواهند بود؟
در مثالی ساده و پیش پا افتاده، پهپادهای ایرانی به راحتی می توانند با پخش کننده های دود مصنوعی مجهز شده و دیواری از دود را در برابر این سامانه ایجاد کرده و به طور کلی آن را بی اثر کنند. بحث بعدی استفاده از پوشش های منعکس کننده بر روی سامانه های مورد نظر است که به راحتی می توان بر روی قایق ها و پهپادهای ایرانی پوشش های منعکس کننده را نصب کرد.
کلیپ آزمایش سلاح لیزری LaWS
فراموش نکنید که لیزر اصولا یک پرتوی نور است و از قوانین مربوط به تابش و بازتابش پیروی می کند. بسیاری از کارشناسان، در سالهای قبل با طرح این مسئله اعلام کردند که در صورت استفاده از یک پوشش منعکس کننده، مهاجمین می توانند با بازتابش نور لیزر به سمت منبع آن سامانه مورد نظر را از بین ببرند. نکته دیگر در این خصوص بحث افزایش روز افزون توان تسلیحات دورایستای جمهوری اسلامی ایران است. انواع و اقسام بمب ها و موشکهای هدایت شونده ای که دور از برد این سامانه لیزری پرتاب شده و پهپاد یا قایق پرتاب کننده بدون قرار دادن خود در معرض خطر توان خروج از منطقه را دارد.
در عین حال افزایش سرعت پهپادهای ایرانی مشکل دیگری برای متجاوزین ایجاد می کند. استفاده از موتورهای جت و قابل مانور بودن پهپادهای جدیدتر ایرانی هدف گیری و تابش ادامه دار لیزر به این چنین اهداف کوچکی را بسیار مشکل می کند. در مورد قایق های تندرو هم همین مسئله صادق است و با افزایش سرعت کار برای سامانه های تدافعی مشکل تر خواهد شد. البته در این میان اژدرها نیز سلاح هایی هستند که به دلیل حرکت در زیر آب کلا از خطر این گونه سلاح ها در امان هستند و در صورت استفاده سیستم های تدافعی لیزری کلا بی اثر خواهند شد.
لیزری ۲۰ کیلوواتی بر روی ناوشکن USS Dewey
البته ذکر این نکته نیز مهم است که مقامات آمریکایی از اعلام برد این سامانه خودداری کرده اما با توجه به اعلام آن به عنوان یک سیستم دفاع نزدیک، نباید از برد بالایی برخوردار باشد و همین نکته، در مقایسه با ارتفاع بالای پهپادهای ایرانی برای انجام اقداماتی چون شناسایی یا حمله سریع به اهداف دریایی، عملا امکان استفاده از آنرا ضد تجهیزات مدرن کشورمان ناممکن می سازد، خصوصا آنکه هم اکنون پهپادهای ایرانی در قالب اسکادران های تخصصی در آمده و تعداد آنها یک مزیت بزرگ برای هرگونه اقدامی محسوب می شود و این موضوع در مورد قایق های تندرو سپاه نیز صدق می کند.
آیا سلاح لیزری آمریکا تهدیدی برای ایران است ؟
همانطور که در بالا به آن اشاره شد آمریکا راه طولانی را برای رسیدن به وضعیت فعلی طی کرده و در نهایت بعد از چندین دهه تلاش و صرف میلیون ها دلار هزینه، صرفا به یک سامانه دفاع نزدیک رسیده است که البته هنوز نه تولید انبوه شده و در محیطی مثل خلیج فارس نیز کارایی آن با علامت های سوال بزرگی رو به رو است. نکته بعدی این است که این سلاح حتی در صورتی که کاملا طبق گفته سازندگان آن عمل کند صرفا یک سامانه دفاع کوتاه برد است و شناورهای موشک انداز و بسیاری از پهپادهای ایرانی اصولا نیازی به وارد شدن به درون حلقه دفاعی این سامانه ندارند و از کیلومترها دورتر توان شلیک جنگ افزار خود را دارند.
نیروی دریایی آمریکا و سایر بخش های نیروهای مسلح این کشور همچنان کار بر روی سلاح های لیزری با توان بیشتر را ادامه می دهند اما این که آیا اصولا روزی این سلاح ها به یک حقیقت عملیاتی بدل شوند و بتوان از آنها در حجم بالا در تمام شرایط میدان نبرد استفاده کرد بحثی است که به نظر زمان بسیار طولانی تا مشخص شدن آن باقی مانده است و انتشار اخباری از این دست، صرفا عملیات روانی و تلاش برای تاثیرگذاری روی اذهان و افکار عمومی و مدیران رسانه هایمان خواهد بود.
