مجلس شورای اسلامی، اختیارات و وظایف قانونی فراوانی دارد، که از جمله آن می‌توان به وضع قانون در عموم مسائل، تصویب بودجه عمومی و حق تحقیق و تفحص اشاره کرد.
گروه پارلمانی خبرگزاری فارس: «۱۰ آذر» سالروز شهادت آیت‌الله سیدحسن مدرس با تصویب مجلس شورای اسلامی، روز «مجلس» نامگذاری شد.
پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، «مجلس شورای ملی» به «مجلس شورای اسلامی» تغییر نام داد.
*دیدگاه شهید مدرس درباره مجلس
در دیدگاه شهید مدرس، مجلس قانون گذاری به علت تشکیل شدن از نمایندگان مردم کشور، به منزله عصاره ملت و مرکز ثقل مملکت است.
وی مجلس را رقم‌زننده امور ملت و تنها مرجع تصمیم‌گیرنده در مملکت می دانست. مدرس معتقد بود هیچ قانون، مصوّبه دولتی و قرارداد خارجی بدون نظر و تصویب مجلس، قانونی نیست. وی در جلسه ۲۵ اسفند ۱۳۰۲ در بیان مقام و منزلت مجلس گفت: «این مجلس را به منزله تمام ایران می دانم. مثل این است که ۳۰ کُرور اهالی ایران در اینجا تشریف دارند».
*تشکیل نخستین دوره «مجلس شورای اسلامی» به دستور امام خمینی (ره)
مرحله اول انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی، پس از انقلاب ۵۷، در ۲۴ اسفند ۱۳۵۸ شمسی و مرحله دوم آن در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۵۹، برگزار شد و در تاریخ ۷ خرداد ماه ۱۳۵۹، نخستین جلسه مجلس اول برگزار شد.
رئیس سنی مجلس اول در ابتدا با یدالله سحابی بود و نایب رئیس اول مهدی بازرگان بود.
پس از تصویب اعتبارنامه‌ها و رد اعتبارنامه ۱۲ نفر از جمله رحمان دادمان، خسرو قشقایی، حسن بهروزیه، احمد مدنی و ابوالقاسم حسینجانی انتخاب هیئت رئیسه دایم صورت گرفت و اکبر هاشمی رفسنجانی عهده‌دار ریاست مجلس شد و نائب رئیسان سیدعلی اکبر پرورش ، سید محمد موسوی خوئینی‌ها، حبیب‌الله عسگراولادی، محمد یزدی و سید محمد خامنه‌ای بودند.
نهایتا اولین دوره مجلس شورای اسلامی در ۷ خرداد سال ۱۳۵۹ با پیام رهبر کبیر انقلاب اسلامی امام خمینی (ره) شروع به کار کرد.
*سوگند نمایندگان برای آغاز به‌کار مجلس
بر اساس قانون، نمایندگان مجلس باید در نخستین جلسه مجلس به ترتیب زیر سوگند یاد کنند و متن این قسم نامه را امضاء کنند:
بسم الله الرحمن الرحیم
“من در برابر قرآن مجید به خدای قادر متعال سوگند یاد می کنم و با تکیه بر شرف انسانی خویش تعهد می نمایم که پاسدار حریم اسلام و نگهبان دستاوردهای انقلاب اسلامی ملت ایران و مبانی جمهوری اسلامی باشم، ودیعه ای را که ملت به ما سپرده به عنوان امینی عادل پاسداری کنم و در انجام وظایف وکالت، امانت و تقوی را رعایت نمایم و همواره به استقلال و اعتلای کشور و حفظ حقوق ملت و خدمت به مردم پای بند باشم، از قانون اساسی دفاع کنم و در گفته ها و نوشته ها و اظهارنظرها استقلال کشور و آزادی مردم و تامین مصالح آنها را مدنظر داشته باشم.”
*اختیارات و وظایف قانونی مجلس شورای اسلامی
مجلس شورای اسلامی، اختیارات و وظایف قانونی فراوانی دارد، که از جمله آن می‌توان به وضع قانون در عموم مسائل، تصویب بودجه عمومی، حق تحقیق و تفحص در تمام امور کشور، تصویب عهدنامه ها، قراردادها و موافقت نامه های بین المللی، مسؤولیت در برابر ملت و حق اظهار نظر در همه مسایل داخلی و خارجی و رأی اعتماد به هیأت وزیران و استیضاح آنان اشاره کرد.
* مشارکت مردم در امور سیاسی کشور
حق تعیین سرنوشت و مشارکت در امور سیاسی، یکی از طبیعی ترین حقوق افراد است. در مجلس شورای اسلامی نیز مردم برای مدتی، حق حاکمیت را که متعلق به همه آنان است، به افرادی که انتخاب می کنند، منتقل می‌سازند.
دولت و مجلس که این حقوق به آن ها انتقال یافته، با اقتداری مشروع، به وضع و اجرای قانون می پردازند. پس در حقیقت، این مردم هستند که با رأی خود کسانی را به مجلس می فرستند تا مدت معینی به جای آن ها تصمیم گیری کنند.
*وظایف وکلای ملت در مجلس
نماینده مجلس، گاه در مقام قانون گذاری می‌نشیند و قوانین مصوّبش، مسیر زندگی انسان های زیادی را دگرگون می کند، زمانی در مقام قضاوت و داوری، به ارزیابی و ردّ یا تایید صلاحیت اعتبارنامه های نمایندگان می پردازد و به هیئت دولت، رأی اعتماد یا عدم اعتماد می دهد و گاه به عنوان محاسبه گری دقیق و ارزشیابی امین، به بررسی عملکرد نهادها و وزارت خانه ها می نشیند و در این همه، چه بسا مصالح شخصی، منافع گروهی و حبّ و بغض های فراوان، مانع تصمیم گیری درست او شود. از این گذرگاه مهیب و ظریف، تنها کسانی به سلامت می گذرند که با شجاعت و قاطعیت این میدان را در نوردند.
*مجلس شورای اسلامی از نظر امام خمینی(ره)
امام خمینی(ره) در پیام تاریخی خود به نمایندگان دومین دوره مجلس شورای اسلامی فرمودند: «اگر بخواهید بی خوف و هراس در مقابل باطل بایستید و از حق دفاع کنید و ابرقدرتان و سلاح های پیشرفته آنان و شیاطین و توطئه های آنان در روح شما اثر نگذارد و شمارا از میدان به در نکند، خود را به ساده زیستن عادت دهید و از تعلق قلب به مال و منال وجاه و مقام بپرهیزید. مردان بزرگ که خدمت های بزرگ برای ملت های خود کرده اند، اکثراً ساده زیست و بی علاقه به زخارف دنیا بوده اند. آن ها که اسیر هواهای پست نفسانی و حیوانی بوده و هستند، برای حفظ یا رسیدن به آن، تن به هر ذلّت و خواری می دهند و در مقابل زور و قدرت های شیطانی، خاضعْ و نسبت به توده های ضعیف، ستمکار و زورگو هستند. ولی وارستگان به خلاف آنان اند؛ چرا که با زندگانی اشرافی و مصرفی، نمی توان ارزش های انسانی ـ اسلامی را حفظ کرد».
*دو وظیفه مهم و اساسی مجلس
با توجه به نقش مؤثر و مهم مجلس در نظام کشور، وظایف عمده مجلس در دو بخش خلاصه می گردد:
الف- قانونگذاری
ب – نظارت
در این بخش لازم است برخی جزئیات و قوانین مربوط به مجلس شورای اسلامی در دوره‌های مختلف ذکر شود.
بر اساس اصل ۶۲ قانون اساسی مجلس شورای اسلامی از نمایندگان ملت که به طور مستقیم و با رای مخفی انتخاب می شوند تشکیل میشود که دوره نمایندگی مجلس چهار سال است.
طبق قانون، عده نمایندگان مجلس شورای اسلامی دویست و هفتادنفر (۲۷۰) است.همچنین زرتشتیان و کلیمیان هر کدام یک نماینده و مسیحیان آشوری و کلدانی مجموعا یک نماینده و مسیحیان ارمنی جنوب و شمال هر کدام یک نماینده انتخاب می کنند.
گفتنی است مجلس شورای اسلامی با حضور دو سوم مجموع نمایندگان (۱۸۰ نفر) رسمیت پیدا می‌کند که بر این اساس، مذاکرات باید علنی باشد و گزارش کامل آن باید از رادیو و روزنامه رسمی برای اطلاع عموم منتشر شود.
مجلس شورای اسلامی در عموم مسائل در حدود مقرر در قانون اساسی می تواند قانون وضع کند و نمی‌تواند قوانینی وضع کند که با اصول و احکام مذهب رسمی کشور یا قانون اساسی مغایرت داشته باشد. تشخیص این مسئله به عهده شورای نگهبان می باشد.
*روال بررسی طرح ها و لوایح در «خانه ملت»
به موجب اصل ۷۷ قانون اساسی لوایح قانونی پس از تصویب هیات وزیران به مجلس تقدیم می شود و طرح های قانونی به پیشنهاد حداقل پانزده نفر از نمایندگان، در مجلس شورای اسلامی قابل طرح است؛ همچنین عهدنامه‌ها، مقاوله نامه‌ها، قراردادها و موافقت نامه‌های بین المللی باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد.
طبق اصل ۸۴ قانون اساسی، هر نماینده در برابر تمام ملت مسئول است و حق دارد در همه مسایل داخلی و خارجی کشور اظهارنظر کند، نمایندگان مجلس در مقام ایفای وظایف نمایندگی در اظهارنظر و رای خود کاملا آزادند و نمی‌توان آنها را به سبب نظراتی که در مجلس اظهارکرده اند، یا آرایی که در مقام ایفای وظایف نمایندگی خود داده اند تعقیب یا توقیف کرد.
شایان ذکر است رئیس جمهور برای هیات وزیران پس از تشکیل و پیش از هر اقدام دیگر باید از مجلس رای اعتماد بگیرد. در هر مورد که حداقل یک چهارم کل نمایندگان مجلس شورای اسلامی از رئیس جمهور و یا هر یک از نمایندگان از وزیر مسئول، درباره یکی از وظایف آنان سؤال کنند، رئیس جمهور یا وزیر موظف است در مجلس حاضر شود و به سؤال جواب دهد.
البته نمایندگان مجلس شورای اسلامی می توانند در مواردی که لازم می دانند هیات وزیران یا هر یک از وزرا را استیضاح کنند، استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که با امضای حداقل ده نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود. حال اگر مجلس به هیات وزیران و یا وزیر مورد استیضاح رای اعتماد نداد هیات وزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل می شود.
*قانون برای طرح‌های دو شوری چه می‌گوید؟
به طور کلی تمام لوایح و طرح ها به استثنای لوایح و طرح های فوری و مربوط به بودجه و تفسیر قوانین عادی و سایر مواردی که در این آیین نامه برای شور در آن موارد ترتیب خاص دیگری معین شده است دو شوری خواهد بود فاصله دو شور حداقل باید پنج روز باشد.
در شور اول گزارش کمیسیون مربوطه در خصوص لایحه یا طرح عادی در جلسه علنی مطرح می گردد و در رابطه با کلیات طرح و لایحه مذاکره می شود و در صورت تصویب با پیشنهادات کتبی نمایندگان که تحویل هیات رئیسه شده است جهت بررسی به کمیسیون مربوطه ارجاع می شود.
در شور دوم هم گزارش کمیسیون در مجلس مطرح می شود و پیشنهادات نمایندگانی که در مهلت قانونی ارائه شده است مطرح می گردد و پس از بحث و بررسی در جزییات طرح و لایحه بر اساس آیین نامه داخلی مجلس رای گیری به عمل می آید و پس از تصویب جزییات و ماده واحده مصوبه از طریق ریاست مجلس جهت اظهارنظر به شورای نگهبان ارسال میشود.
*نحوه اخذ رای از نمایندگان در پارلمان
اخذ رای در مجلس با توجه به ماده ۱۲۴ آیین نامه داخلی، به پنج طریق انجام میشود:
۱- رای با قیام و قعود
۲- رای با کلید برقی
۳- رای علنی با ورقه
۴- رای مخفی با ورقه
۵- رای مخفی با مهره
کلیه مصوبات مجلس رسما به شورای نگهبان فرستاده می شود در صورتی که ظرف ۱۰ روز پس از ابلاغ یا پس از انقضاء مدت تمدید ده روز مذکور در اصل ۹۵ قانون اساسی ، شورای نگهبان مخالفت خود را اعلام نکرد طبق اصل ۹۴ قانون اساسی مصوبات از طرف مجلس جهت امضاء به دفتر ریاست جمهوری ابلاغ می شود.
انتهای پیام/
