به گزارش نبض سحر به نقل از خبرگزاری مهر، برخی کاربران اینترنت یا به عبارتی «خفاش‌های اینترنتی» سخنان یاوه و بیهوده بسیاری را به دیگر افراد جامعه نسبت می‌دهند و هدف آنان از این کار، تخریب شخصیت دیگران است. این امر از کینه‌توزی برخی نسبت به دیگران، از جمله نویسندگان، فرهنگیان و اصحاب رسانه، اعم از زن و مرد، نشئت گرفته است. گاهی با رنگ و لعاب، دروغ و تهمت‌های خود را آراسته و آن را در تنور نشست‌ها و همایش‌ها می‌پزند و به خورد عموم مردم می‌دهند و آبروی افراد را می‌برند و نام چنین عملی را نصیحت، غیرت دینی و اخلاق می‌گذارند! برای جلوگیری از این عمل شنیع و زشت، یعنی «افترا» چه باید کرد؟ باید به چه قانونی متوسل شویم؟ نخستین وظیفه ما افزایش نظارت و بازخواست و مجازات کسانی است که آثار سوء آنان باعث بدنام شدن دیگران می‌شود.
لازم است برای طرح بهتر موضوع آن را از منظر دین و قانون بررسی کنیم.
دکتر عبدالعزیز العسکر، استاد فقه (الشریعه) دانشگاه امام در عربستان معتقد است که «افترا» زدن به مردم از طریق فضای مجازی به چند دلیل شرعاً ممنوع است: غیبت، شایعه‌سازی و تهمت حرام است. شایعه‌پراکنی و سخن‌چینی نسبت به شخصیت‌ها و مسئولان ـ در صورتی که کذب باشد ـ نیز تهمت محسوب می‌شود. از سوی دیگر، افترا به دلیل نشر و گسترش رفتارهای غیراخلاقی و اشاعه فساد در جامعه اسلامی حرام است و فساد اخلاق، به اعمال و رفتار محدود نمی‌شود؛ بلکه شامل اظهارات غیراخلاقی و زشت نیز می‌گردد که این مورد اگر هنجارها و ارزش‌ها و اصول اخلاق عمومی جامعه را نقض کند، خداوند تهدید کرده است که: «کسی که موجب گسترش فساد اخلاقی در جامعه اسلامی گردد، به عذابی دردناک دچار خواهد شد».
دکتر العسکر می‌افزاید: در این میان وجه سومی وجود دارد که سیاه‌تر از افتراست و آن، وسایل و عوامل گسترش فساد و افترا در میان مردم است. علاوه بر این، تصویر جامعه اسلامی را سیاه و ناامیدکننده نشان می‌دهد و چنین نشان می‌دهد که افراد جامعه نسبت به یکدیگر بیگانه و بی‌مسئولیتند که کاملاً با حقوق مسلمان نسبت به برادر مسلمان خویش در تضاد است.
از جنبه دیگر باید گفت که این‌گونه رفتارها نمی‌تواند با معیارهای اخلاقی و شاخص‌های شرعی امر به معروف و نصیحت مطابق باشد؛ زیرا نصیحت از منظر شرع دارای معیارهایی نظیر محبت و دوستی، اخلاص و صداقت در عمل و ایجاد میل و رغبت در نصیحت‌شونده است تا مؤثر واقع شود و رفتار نصیحت‌شونده را اصلاح کند. امر به معروف نباید ناشی از انتقام‌جویی و ارضای هوای نفس، عدم ترس از خداوند، ضعف ایمان و عدم جوانمردی باشد.
در بررسی جامعه‌شناختی آن، دکتر ناصر العود، رئیس گروه رشته جامعه‌شناسی دانشگاه امام در عربستان، بر این باور است که انقلاب در فناوری اطلاعات و وسائل ارتباط جمعی، از جمله اینترنت و موبایل، در دهه گذشته موجب گسترش بسیاری از مشکلات اجتماعی، به ویژه «افترا»، «آبروریزی» و «نسبت بد دادن» و رفتارهای غیرمتعارفی از این قبیل شده است که عمدتاً از اغراض تلافی‌جویانه و هوای نفس ناشی می‌شود و از طریق اینترنت و وسایل ارتباط‌جمعی، همچون موبایل گسترش می‌یابد. به نظر جامعه‌شناسان و روان‌شناسان، این امر از افرادی سر می‌زند که سعی دارند از این طریق ضمن ارضای هوای نفس، عقده‌گشایی کنند.
مطالعات جامعه‌شناختی و روان‌شناختی نشان داده است چنانچه ارزش‌های اخلاقی به مواد درسی تربیتی در کتب آموزشی تمامی مقاطع تحصیلی راه نیابد و نقش خانواده‌ها نیز در این خصوص کمرنگ شود، این‌گونه رفتارهای ناپسند و مغایر اخلاق، نه‌تنها با آداب و رسوم و قدرت حکومتی کاهش نمی‌یابد، بلکه افزایش هم می‌یابد.
از منظر قانون، وکیل زامل شبیب الرکاض، وکیل دادگستری، نیز معتقد است که هنجارها و ارزش‌های اخلاقی باید توسط نظام سیاسی مطالعه شده و تحت ضوابط و قوانین درآید تا بتواند از کرامت و حیثیت افراد جامعه حفاظت کند و از فناوری‌های جدید به شیوه‌ای زشت و ناپسند و به منظور دروغگویی، تهمت، ایجاد نگرانی و حرمت‌شکنی دیگران استفاده نشود.
شریعت و احکام اسلام، مسلمانان را از دروغگویی، تهمت، افترا، شهادت دروغ، جاسوسی و رفتارهایی از این قبیل بازمی‌دارد؛ چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا یَغْتَب بَّعْضُکُم بَعْضًا؛ اى کسانى که ایمان آوردهاید، از بسیارى از گمان‌ها بپرهیزید که پارهاى از گمان‌ها گناه است، و جاسوسى مکنید، و بعضى از شما غیبت بعضى نکند» (حجرات: ۱۲). ظن در اینجا به معنای تهمت بدون اماره است و تجسس، افشای نقایص دیگران و اطلاع اسرار به غیر، از جمله کذب و بهتان و افترا است.
به گفته وکیل و مشاور حقوقی، محمد بن عبدالله الشرح، این امر می‌طلبد که تلاش جمعی صورت گیرد و قوانین و ضوابطی وضع گردد تا حد و حدود این هتک حرمت‌ها، تجاوز به ارزش‌ها و تعارضات اخلاقی، فریب و دسیسه و نیز مجازات‌های مرتبط با آن به طور مشخص بیان شود.
دکتر المشوح استاد دانشگاه می‌افزاید که قرآن، قانون اخلاقی کاملی را بیان داشته و آن، این است: «وَلاَ تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ؛ و چیزى را که بدان علم ندارى دنبال مکن» (اسراء/ ۳۶). بنابراین شرع، ظن و گمان و پیش‌داوری خودبافته‌های غیرعالمانه و بدون قوانین و اماره را به طور مطلق رد می‌کند. برای جلوگیری از تهمت ناروا، نسبت بد و افترا به دیگران، توهین به مقدسات، نیازمند تقنین برخاسته از شریعت هستیم. ضمن اینکه مصادیق آن فراوان و گوناگون است؛ لذا به منظور تعیین دقیق مصداق جرم باید به تشریع پرداخت.
چه باید کرد؟
برای مبارزه با جرم «افترا» و جرم‌های مرتبط با آن، باید شبکه عنکبوتی اینترنت را همواره پاکسازی و از گسترش آن جلوگیری نمود و آگاهی و شناخت عمومی جامعه را از کامپیوتر و اینترنت افزایش داد.
ذکر این نکته مهم است که تحت هیچ عنوان نمی‌توان جرایم مربوط به «افترا» از طریق اینترنت و غیره را آزادی بیان و انتقاد دانست و در شریعت اسلام، آزادی بیان مطلق وجود ندارد؛ بلکه مقید به رعایت حقوق سایرین و اجتناب از هتک حرمت دیگران است. لیکن آنچه اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد، مبارزه در قالب قانون و شریعت در این باب است. فضای مجازی موجود در این عصر، مسموم و به عرصه‌های مجازی تبدیل گشته که ارتکاب جرم‌های اینترنتی و زیر پا گذاشتن ارزش‌ها را در پی داشته است.
در حقیقت در صورتی که بخواهیم در عرصه مبارزه با جرم‌های مجازی جدیدالورود گام برداریم، باید به قرآن و سیرت پیامبر گرامی اسلام مراجعه کنیم. با استخراج مفاهیم ناب و ارزش‌های دینی می‌توانیم بر قامت آنها لباس قانون بپوشانیم.
نویسنده: حیام مفلح؛ محقق، پژوهشگر و استاد دانشگاه‌های عربستان، تهیه و ترجمه: حبیب قهرمانی، منبع: مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی.
